Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları Konseyi 11'inci Zirvesi, Kasım ayının ilk haftasında Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te yapıldı. "Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes İçin Güvenlik" temasıyla düzenlenen zirve, üye ve gözlemci tüm ülke başkanlarının geniş katılımıyla gerçekleştirildi.
Bir sene önce Kazakistan'ın başkenti Astana'da gerçekleştirilen ve Kuzey Kıbrıs'ın dışlandığı 10'uncu zirvenin aksine Bişkek'teki zirvede KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar da iştirak ederek konuşma gerçekleştirdi.
2022'de Semerkant'ta gerçekleştirilen zirvede KKTC'nin TDT'ye 'gözlemci üye' olarak alınmasına karar verilip, Astana'daki zirveye davet edilmemesi Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından tepkiyle karşılanmıştı. Önemli kararların alındığı zirvede Bişkek Deklarasyonu imzalandı. Farklı alanlarda anlaşma, karar ve protokollerin imzalandığı zirvenin en önemli kararlarından biri Türk Dünyası Şartı'nın kabulü oldu.
Türk Dünyası Şartı'nın kabulü, Türk ulusları arasında birlik ve işbirliğinin vurgulanmasından daha öte Türkleri coğrafik kavramlarla birbirinden ayıran Rus ve Batılı kavramlara karşı bir meydan okumayı sembolize ettiğini vurgulamak gerekiyor. Bu şartın kabul edilmesi, Millî Eğitim Bakanlığı'nın eğitim müfredatında köklü bir değişikliğe giderek tarih derslerinde Orta Asya ibaresinin yerine Türkistan ibaresini kullanmaya karar vermesiyle üst üste düşmesi ayrıca dikkat çekti.
Bununla birlikte zirvede kolektif kimliği simgeleyen yeni TDT bayrağının kabul edilmesi başka sevindirici bir karar oldu. Yeni bayrakta, Türklüğün sembolü olan sekiz köşeli yıldız ve Türk milletlerinin birliğini ifade eden turkuaz mavisi renk yer aldı.
Bayrak ve öncesinde TDT'nin kurduğu Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi'nin kabul edilmesi Bişkek'teki zirvede liderlerin gündemine geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan zirvedeki konuşmasında alfabe konusunda alınan kararın önemine dikkat çekerek şunları söyledi:
"Ortak alfabe, ortak istikbalimizin ve geleceğe adım atmanın da nişânesidir. Bu vesile ile özellikle Ak Sakallılar'ın koordinasyonunda ortak dili geliştirmek amacı ile ortak alfabe çalışması Eylül 2024'te tamamlandı. 34 harfli alfabede mutabık kalındı. Üyelerin bu alfabe ile gerekli dönüşümü tamamlaması gerek."
Cumhurbaşkanı Erdoğan, İsmail Gaspıralı'nın "dilde, fikirde, işte birlik" şiarı doğrultusunda Türk Dünyası'nın bağlarını güçlendirdiğine işaret ederek, Türk Dünyası'nın 175 milyona ulaşan genç ve dinamik bir nüfusu, 1.2 trilyon doları bulan ticaret hacmi ile potansiyelini ortaya çıkarmakta kararlı olduğunu vurguladı.
Bişkek'teki zirve liderlerin bölgeye dair ve uluslararası çatışmalar konusunda da ortak tavır belirlediklerinin bir göstergesi oldu. Gazze ve Lübnan'daki duruma ilişkin olarak TDT Devlet Başkanları'nın Gazze'deki yıkıcı insânî durumdan duydukları derin endişeyi ifade ettikleri aktarılan bildiride, sivillerin ayrım gözetmeksizin hedef alınması kınandı.
BM Güvenlik Konseyi'nin ilgili kararları da dâhil olmak üzere uluslararası hukuka tam uygun olarak acil ve kalıcı bir ateşkes sağlanması çağrısında bulunulan bildiride, Gazze'ye engelsiz insânî yardım ulaştırılması ve İsrail-Filistin ihtilafına iki devletli çözüm temelinde âdil ve kalıcı bir çözüm bulunması çağrısında bulunuldu.
Bildiride, "TDT Devlet Başkanları, başkenti Doğu Kudüs olan 1967 öncesi sınırlara dayalı bağımsız, egemen ve hemhudut bir Filistin Devleti'nin uluslararası alanda tanınmasını desteklediklerini ve BM Genel Kurulu'nun 10 Mayıs 2024 tarihinde Filistin Devleti'nin Birleşmiş Milletler üyeliğine ehil olduğunu, bu nedenle kabul edilmesi gerektiğini tespit eden kararını memnuniyetle karşıladı ve henüz bunu yapmamış olan tüm ülkeleri Filistin Devleti'ni tanımaya çağırdı' denildi.
Zirvedeki konuşma ve kabul edilen bildiride TDT'nin küresel ortaklıklar kapsamında Avrupa Birliği ve Afrika Birliği ile daha derin bağlar kurulması teşvik edildi ve Afrika Birliği'yle ortak bir zirve düzenlenmesi kararlaştırıldı. Taliban'ın iktidara gelmesinden sonra bir türlü uluslararası mecrada tanınırlık kazanamayan Afganistan konusunda da TDT'nin ortak hareket etmesi konusunda fikir birliğine varıldı. Bu sebepten Afganistan, özel bir çalışma grubuna yönelik planlarla ilk kez TDT'nin stratejik gündeminin bir parçası haline geldi.
TDT'nin Bişkek zirvesi Türk dünyasının dönüştürücü bir zamanı yaşadığının göstergesi oldu. Ekonomik işbirliğin, kültürel beraberliğin ve küresel siyasete aktif katılımın vurgulandığı Bişkek zirvesi, ileriye dönük olarak, teşkilatın entegre ve dinamik bir Türk Dünyası vizyonunu gerçekleştirmeye çabaladığını göstermiş oldu.
Kazakistan Parlamentosu 'Uluslararası Rus Dili Örgütünün Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın Onaylanması Hakkında' yasayı kabul etti. Daha önce Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Rusça'nın teşviki için uluslararası bir organizasyon kurulmasını önermişti. Kazakistan Bilim ve Yüksek Öğrenim Bakanı Sayasat Nurbek yaptığı açıklamada, örgütün faaliyetlerinin Kazakistan'daki dil politikasını sınırlamayacağını veya etkilemeyeceğini garanti ederek, 'örgütün amacı Rusçayı uluslararası ve bölgesel hükümetler arası kuruluşlarda resmî dil ya da çalışma dili ve aynı zamanda devletlerarası iletişim dili olarak teşvik etmektir' dedi.
Merkezi Rusya'nın Soçi şehrinde olacak olan 'Uluslararası Rus Dili Örgütü'nün desteklenmesi için Kazakistan 43 milyon tenge (yaklaşık 86.700 dolar) harcayacak. Genel olarak örgütün finansmanının üye ülkelerin ödedikleri aidatlarla sağlanması planlanıyor.
Uluslararası Rus Dili Örgütü 13 Ekim 2023'te Bişkek'te düzenlenen Bağımsız Devletler Topluluğu Devlet Başkanları Zirvesi'nde alınan kararla kurulmuştu. Örgütün kurulmasıyla ilgili ilk fikir de aslında yine Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev'den gelmişti. 2022'de BDT'nin Astana zirvesinde Tokayev, Rusça'yı desteklemek ve teşvik etmek için uluslararası bir yapı oluşturma fikrini ortaya atmış, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de Tokayev'in fikrinin 'herhangi bir tasarı olmadığını' ve Rusya'nın bu fikri 'desteklemekten başka bir şey yapamayacağını' söyledi. Tokayev, Uluslararası Rus Dili Örgütü'nün kuruluş belgelerinin imzalanmasını da 'tarihi' olarak nitelendirmişti.
Özbekistan Maneviyat ve Marifet Merkezi Başkanı, yakın gelecekte ülkede yayınlanan tüm medya ürünlerinin "mânevî bir inceleme" prosedüründen geçeceğini açıkladı. Merkezin başkanı Otabek Hasanov, bunun ülkede yayınlanan filmlerin, dizilerin, şarkıların ve videoların ahlâkî ve etik standartlara uygunluğunun yanı sıra 'insan onurunu tehdit eden' 'ahlâk dışı ve müstehcen' unsurlar içerip içermediğini, hükumet politikalarına ve ulusal değerlere uygunluğunun test edileceği mânâsına geldiğini ifade etti.
İncelemenin amacının, gençlerin eğitimine ve millî düşünceye zarar verebilecek materyallerin yayılmasının önlenmesi olduğunu ifade eden Otabek Hasanov, incelemeden geçemeyen medya ürünlerinin yayınlanmasına ve paylaşılmasına izin verilmeyeceğini söyledi.
Merkezin bu girişiminin sansür olduğuna ve Özbekistan Anayasası'nda yer alan ifade özgürlüğü ilkelerini ihlal ettiğine inanan insan hakları aktivistleri ve gazetecilerin olduğunu da belirtmekte fayda var. Mâneviyat ve Marifet Merkezi, gelen eleştirilere yanıt olarak bu girişimin ifade özgürlüğünü ihlâl etmediğini, sadece millî kimliği muhafazayı hedeflediğini açıkladı.
Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te hükûmeti devirmek amacıyla yerel seçimlere denk gelen ayaklanma planları ortaya çıktı. Kırgız polisi 13 Kasım 2024 tarihinde şiddet çağrılarıyla iktidarı ele geçirmeyi amaçlayan 7 kişiyi gözaltına aldı.
Kırgızistan İçişleri Bakanlığı, grubun spor etkinliklerini kitleyi provoke etmek için kullanmayı planladığını duyurdu. İçişleri Bakanlığı, tutuklanan kişiler arasında eski bir başsavcı yardımcısı ve bazı yabancı uyruklu şahısların da yer aldığını duyurdu. Yetkililer, darbe planının seçimler öncesinde ayaklanma çıkararak hükümeti devirmeyi hedeflediğini belirtti.
Bu gelişme Kırgızistan'da bir yıl içinde gerçekleşen üçüncü darbe girişimi olarak kayıtlara geçti. Ele geçirilen malzemeler arasında silahlar, mühimmat ve etkinliklerde halkı etkilemek için kullanılacağı düşünülen büyük miktarda yiyecek ve içecek yer aldı.
KKTC bu sefer dışlanmadı
Bir sene önce Kazakistan'ın başkenti Astana'da gerçekleştirilen ve Kuzey Kıbrıs'ın dışlandığı 10'uncu zirvenin aksine Bişkek'teki zirvede KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar da iştirak ederek konuşma gerçekleştirdi.
2022'de Semerkant'ta gerçekleştirilen zirvede KKTC'nin TDT'ye 'gözlemci üye' olarak alınmasına karar verilip, Astana'daki zirveye davet edilmemesi Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından tepkiyle karşılanmıştı. Önemli kararların alındığı zirvede Bişkek Deklarasyonu imzalandı. Farklı alanlarda anlaşma, karar ve protokollerin imzalandığı zirvenin en önemli kararlarından biri Türk Dünyası Şartı'nın kabulü oldu.
Türk Dünyası Şartı'nın kabulü, Türk ulusları arasında birlik ve işbirliğinin vurgulanmasından daha öte Türkleri coğrafik kavramlarla birbirinden ayıran Rus ve Batılı kavramlara karşı bir meydan okumayı sembolize ettiğini vurgulamak gerekiyor. Bu şartın kabul edilmesi, Millî Eğitim Bakanlığı'nın eğitim müfredatında köklü bir değişikliğe giderek tarih derslerinde Orta Asya ibaresinin yerine Türkistan ibaresini kullanmaya karar vermesiyle üst üste düşmesi ayrıca dikkat çekti.
Ortak alfabenin ardından yeni bayrak
Bununla birlikte zirvede kolektif kimliği simgeleyen yeni TDT bayrağının kabul edilmesi başka sevindirici bir karar oldu. Yeni bayrakta, Türklüğün sembolü olan sekiz köşeli yıldız ve Türk milletlerinin birliğini ifade eden turkuaz mavisi renk yer aldı.
Bayrak ve öncesinde TDT'nin kurduğu Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu'nun 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi'nin kabul edilmesi Bişkek'teki zirvede liderlerin gündemine geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan zirvedeki konuşmasında alfabe konusunda alınan kararın önemine dikkat çekerek şunları söyledi:
"Ortak alfabe, ortak istikbalimizin ve geleceğe adım atmanın da nişânesidir. Bu vesile ile özellikle Ak Sakallılar'ın koordinasyonunda ortak dili geliştirmek amacı ile ortak alfabe çalışması Eylül 2024'te tamamlandı. 34 harfli alfabede mutabık kalındı. Üyelerin bu alfabe ile gerekli dönüşümü tamamlaması gerek."
Cumhurbaşkanı Erdoğan, İsmail Gaspıralı'nın "dilde, fikirde, işte birlik" şiarı doğrultusunda Türk Dünyası'nın bağlarını güçlendirdiğine işaret ederek, Türk Dünyası'nın 175 milyona ulaşan genç ve dinamik bir nüfusu, 1.2 trilyon doları bulan ticaret hacmi ile potansiyelini ortaya çıkarmakta kararlı olduğunu vurguladı.
Gazze ve Lübnan konusunda ortak tavır
Bişkek'teki zirve liderlerin bölgeye dair ve uluslararası çatışmalar konusunda da ortak tavır belirlediklerinin bir göstergesi oldu. Gazze ve Lübnan'daki duruma ilişkin olarak TDT Devlet Başkanları'nın Gazze'deki yıkıcı insânî durumdan duydukları derin endişeyi ifade ettikleri aktarılan bildiride, sivillerin ayrım gözetmeksizin hedef alınması kınandı.
BM Güvenlik Konseyi'nin ilgili kararları da dâhil olmak üzere uluslararası hukuka tam uygun olarak acil ve kalıcı bir ateşkes sağlanması çağrısında bulunulan bildiride, Gazze'ye engelsiz insânî yardım ulaştırılması ve İsrail-Filistin ihtilafına iki devletli çözüm temelinde âdil ve kalıcı bir çözüm bulunması çağrısında bulunuldu.
Bildiride, "TDT Devlet Başkanları, başkenti Doğu Kudüs olan 1967 öncesi sınırlara dayalı bağımsız, egemen ve hemhudut bir Filistin Devleti'nin uluslararası alanda tanınmasını desteklediklerini ve BM Genel Kurulu'nun 10 Mayıs 2024 tarihinde Filistin Devleti'nin Birleşmiş Milletler üyeliğine ehil olduğunu, bu nedenle kabul edilmesi gerektiğini tespit eden kararını memnuniyetle karşıladı ve henüz bunu yapmamış olan tüm ülkeleri Filistin Devleti'ni tanımaya çağırdı' denildi.
Küresel ortaklıklar için somut adım
Zirvedeki konuşma ve kabul edilen bildiride TDT'nin küresel ortaklıklar kapsamında Avrupa Birliği ve Afrika Birliği ile daha derin bağlar kurulması teşvik edildi ve Afrika Birliği'yle ortak bir zirve düzenlenmesi kararlaştırıldı. Taliban'ın iktidara gelmesinden sonra bir türlü uluslararası mecrada tanınırlık kazanamayan Afganistan konusunda da TDT'nin ortak hareket etmesi konusunda fikir birliğine varıldı. Bu sebepten Afganistan, özel bir çalışma grubuna yönelik planlarla ilk kez TDT'nin stratejik gündeminin bir parçası haline geldi.
TDT'nin Bişkek zirvesi Türk dünyasının dönüştürücü bir zamanı yaşadığının göstergesi oldu. Ekonomik işbirliğin, kültürel beraberliğin ve küresel siyasete aktif katılımın vurgulandığı Bişkek zirvesi, ileriye dönük olarak, teşkilatın entegre ve dinamik bir Türk Dünyası vizyonunu gerçekleştirmeye çabaladığını göstermiş oldu.
Türkistan'dan Kısa Kısa
Kazakistan'dan Rus diline hizmet
Kazakistan Parlamentosu 'Uluslararası Rus Dili Örgütünün Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın Onaylanması Hakkında' yasayı kabul etti. Daha önce Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Rusça'nın teşviki için uluslararası bir organizasyon kurulmasını önermişti. Kazakistan Bilim ve Yüksek Öğrenim Bakanı Sayasat Nurbek yaptığı açıklamada, örgütün faaliyetlerinin Kazakistan'daki dil politikasını sınırlamayacağını veya etkilemeyeceğini garanti ederek, 'örgütün amacı Rusçayı uluslararası ve bölgesel hükümetler arası kuruluşlarda resmî dil ya da çalışma dili ve aynı zamanda devletlerarası iletişim dili olarak teşvik etmektir' dedi.
Merkezi Rusya'nın Soçi şehrinde olacak olan 'Uluslararası Rus Dili Örgütü'nün desteklenmesi için Kazakistan 43 milyon tenge (yaklaşık 86.700 dolar) harcayacak. Genel olarak örgütün finansmanının üye ülkelerin ödedikleri aidatlarla sağlanması planlanıyor.
Uluslararası Rus Dili Örgütü 13 Ekim 2023'te Bişkek'te düzenlenen Bağımsız Devletler Topluluğu Devlet Başkanları Zirvesi'nde alınan kararla kurulmuştu. Örgütün kurulmasıyla ilgili ilk fikir de aslında yine Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev'den gelmişti. 2022'de BDT'nin Astana zirvesinde Tokayev, Rusça'yı desteklemek ve teşvik etmek için uluslararası bir yapı oluşturma fikrini ortaya atmış, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de Tokayev'in fikrinin 'herhangi bir tasarı olmadığını' ve Rusya'nın bu fikri 'desteklemekten başka bir şey yapamayacağını' söyledi. Tokayev, Uluslararası Rus Dili Örgütü'nün kuruluş belgelerinin imzalanmasını da 'tarihi' olarak nitelendirmişti.
Özbekistan'dan 'mânevî inceleme'
Özbekistan Maneviyat ve Marifet Merkezi Başkanı, yakın gelecekte ülkede yayınlanan tüm medya ürünlerinin "mânevî bir inceleme" prosedüründen geçeceğini açıkladı. Merkezin başkanı Otabek Hasanov, bunun ülkede yayınlanan filmlerin, dizilerin, şarkıların ve videoların ahlâkî ve etik standartlara uygunluğunun yanı sıra 'insan onurunu tehdit eden' 'ahlâk dışı ve müstehcen' unsurlar içerip içermediğini, hükumet politikalarına ve ulusal değerlere uygunluğunun test edileceği mânâsına geldiğini ifade etti.
İncelemenin amacının, gençlerin eğitimine ve millî düşünceye zarar verebilecek materyallerin yayılmasının önlenmesi olduğunu ifade eden Otabek Hasanov, incelemeden geçemeyen medya ürünlerinin yayınlanmasına ve paylaşılmasına izin verilmeyeceğini söyledi.
Merkezin bu girişiminin sansür olduğuna ve Özbekistan Anayasası'nda yer alan ifade özgürlüğü ilkelerini ihlal ettiğine inanan insan hakları aktivistleri ve gazetecilerin olduğunu da belirtmekte fayda var. Mâneviyat ve Marifet Merkezi, gelen eleştirilere yanıt olarak bu girişimin ifade özgürlüğünü ihlâl etmediğini, sadece millî kimliği muhafazayı hedeflediğini açıkladı.
Kırgızistan'da yeni bir darbe girişimi daha
Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te hükûmeti devirmek amacıyla yerel seçimlere denk gelen ayaklanma planları ortaya çıktı. Kırgız polisi 13 Kasım 2024 tarihinde şiddet çağrılarıyla iktidarı ele geçirmeyi amaçlayan 7 kişiyi gözaltına aldı.
Kırgızistan İçişleri Bakanlığı, grubun spor etkinliklerini kitleyi provoke etmek için kullanmayı planladığını duyurdu. İçişleri Bakanlığı, tutuklanan kişiler arasında eski bir başsavcı yardımcısı ve bazı yabancı uyruklu şahısların da yer aldığını duyurdu. Yetkililer, darbe planının seçimler öncesinde ayaklanma çıkararak hükümeti devirmeyi hedeflediğini belirtti.
Bu gelişme Kırgızistan'da bir yıl içinde gerçekleşen üçüncü darbe girişimi olarak kayıtlara geçti. Ele geçirilen malzemeler arasında silahlar, mühimmat ve etkinliklerde halkı etkilemek için kullanılacağı düşünülen büyük miktarda yiyecek ve içecek yer aldı.